12 november 2022: buiten is het zonnig warm. Ongewoon warm voor een zaterdag midden november. De klimaatopwarming? Aan de Brusselse IJzerlaan komt in het ‘Best Western Hotel’ een handvol merkwaardige organisaties samen waarvan het overgrote deel van de Brusselaars, Belgen, Europeanen en andere wereldburgers nog nooit iets vernam: Europese overbevolkingsorganisaties. Sinds 2021 verenigd in eurASP: de ‘European Alliance for a Sustainable Population’.
De 8 lid-organisaties zijn het Zwitserse ECOPOP, de Nederlandse ‘Stichting OverBevolking’, het Franse ‘Démographie Responsable’, de Hongaarse ‘BOCS Civilization Planning Foundation’, ‘Nätverket Population Matters Sweden’, ‘Prosperity through Sustainable Population’ uit Duitsland en uit België het Franstalige ‘One Baby’ en het Nederlandstalige ‘MinderMensen’.
Organisator van de bijeenkomst: Fons Jena. Eind 2021 pakte hij uit met het eerste Belgisch boek over overbevolking: ‘We zijn met te veel’. Jena richtte tevens de vzw ‘Minder Mensen’ op met bijhorende puike website www.mindermensen.be. Verder vond hij naast zijn job als gemeente-ambtenaar, ook tijd om voorzitter te worden van eurASP.
De namiddag begon met de in Frankrijk wonende Duitser Martin Rott. Hij stelde eerst de oudste Europese overbevolkingsorganisatie voor: het drietalig Zwitserse ECOPOP (‘Ecologie et Population’). Opgericht in 1971 en niet alleen actief inzake bewustmaking maar bijvoorbeeld ook family-planning projecten steunend in Afrika (Togo). Hun grootste project was een referendum over immigratie en meer steun voor ‘family planning’ dat echter faalde (slechts een opkomst van 49,1%), deels doordat de lobbying er tegen, het referendum als ‘rechts’ afschilderde.
In Frankrijk is zoals Martin Rott verder ging met uit te leggen, ‘Démographie Responsable’ heel actief. Met toevallig net op zaterdag 12/11 een grote bijeenkomst. Opgericht in 2009. Zij leggen de nadruk op het enorme ecologisch deficit van de huidige wereldbevolking en ze organiseerden een opiniepeiling die leerde dat 72% van de bevolking overbevolking als een probleem ziet. 14% vond van niet. Nog eens 14% had er geen mening over.
“Do you think that our planet is overpopulated?”
YES: 72%; NO: 14%; No opinion: 14%
“Has population growth played a major role in biodiversity loss, climate change, … ?”
YES: 66%; NO, only small or no role: 19%; No opinion: 15%
Uit Het Laatste Nieuws van een paar decennia geleden, herinner ik me een soortgelijk resultaat van een bevolkingsbevraging: een meerderheid vond het toen al nodig om het kinderaantal te beperken. Er blijkt zodoende een groot contrast te bestaan, een kloof eigenlijk tussen de publieke opinie enerzijds en media en politiek anderzijds. Waarom komt die breed gedeelde visie van de bevolking niet aan bod in de media, in de politiek, bij NGO’s, op klimaattoppen? Waarom die censuur?
De volgende spreker was Jan van Weeren van ‘OverBevolking’. Vroeger ‘de Club van 10 Miljoen’. Met een ander lid van de organisatie had ik voorafgaandelijk een gesprek waarbij we het erover hadden hoe Nederland door de grote immigratie niet naar een bevolking van 10 maar van 20 miljoen mensen evolueert. Migratie was dan ook één van de thema’s van Van Weeren die het verder erover had hoe Nederland door de zeespiegelstijging een groot landgebrek tegemoet gaat. Onze bovenburen kampen verder ook al met alle ‘voordelen’ van een geïndustrialiseerde handelsnatie te zijn: zware vervuiling van land, lucht, water… En de ecologische voetafdruk van al de Nederlanders ligt dan ook nog veel te hoog.
Gyula I. Simonyi uit Hongarije was de meest humoristische spreker van de namiddag. Zijn organisatie – ‘BOCS Civilization Planning Foundation’ – begon ook al in 1975. Ze zijn werkzaam in allerlei internationale verenigingen en hun hoofddoel is om ‘onbedoelde zwangerschappen’ te helpen voorkomen. Ook al omdat je zo de snelste impact kan hebben qua CO2-reductie. Met elke mensenkind dat erbij komt, begint immers een economisch mallemolentje extra te draaien. BOCS steunt scholen in India en ontwikkelt instrumenten om bijvoorbeeld het effect van het hebben van een kind minder, te meten.
In het Hongaarse Parlement is er nu een ‘Future Generations Ombudsman’, op initiatief van BOCS. Gyula I. Simonyi vindt uiteraard dat het vrouwen hun volste recht is om neen te zeggen tegen seksuele betrekkingen. Maar dat is voor hem maar een begin. Koppels die er aan denken een kind te verwekken, moeten ook denken aan de rechten van het toekomstig kind. De spreker citeerde Gandhi die zou gezegd hebben dat niemand zich zomaar het recht kan toe-eigenen om kinderen te verwekken. Het kind heeft wel rechten:
“Only future child has right:
To be conceived by responsible decision
Of a well prepared couple
With mature personality
In a stable relationship
To a loving home and community
To a healthy nature, livable Earth
Where they will be given the mental and the material resources for a happy life’’
Vervolgens werd de door de ziekte van Lucia Tamburino afwezige Zweedse organisatie ‘Nätverket Population Matters Sweden’ kort voorgesteld door Fons Jena. Een bedrijvige vereniging die veel artikels publiceert en onder andere probeert meer overheidssteun naar ‘family planning’ te oriënteren.
Daarna was het aan Elena Albrecht uit Duitsland om ‘PTSP – Prosperity through Sustainable Population / Initiative für Nachhaltige Bevölkerung’ – te presenteren. Zij hielden onder anderen een petitie om de kosten van vasectomie terugbetaald te krijgen. Hun belangrijkste missie is om het taboe te doorbreken, het bewustzijn te verhogen en bij de Duitsers, die vaak wel ecologisch bewust zijn, de overgang te stimuleren van een antropocentrische (mensgerichte) naar een ecocentrische cultuur.
Uit Franstalig België kwam Brusselaar Michel Balieus de oudste Belgische overbevolkingsvereniging voor stellen: ‘One Baby’. (www.onebaby.be)
Fons Jena en ik leerden Michel kennen toen we enkele jaren geleden verkennende gesprekken hadden met Franstalig Belgische denkgenoten. Zoals ik Michel aan het eind van de eurASP-namiddag met een brede glimlach vertelde, vonden we hem destijds met zijn ‘Eén baby’-aanpak wel wat extremistisch, maar grappig genoeg wist hij met zijn exposé nu te overtuigen dat als je vrouwen laat kiezen, ze vaak ertoe overgaan om maar één kind op de wereld te zetten. Kijk naar China, zei Michel, waar de overheid er alles aan doet om het aantal geboortes weer op te drijven, maar dat niet lukt. China heeft met zijn éénkindspolitiek die qua aanpak terecht bekritiseerd wordt, wel bewezen dat je zo een land snel uit de armoedespiraal halen kan. Eigenlijk daalt zowat overal ter wereld de vruchtbaarheid. Als men al de stimulansen om kinderen te maken, zou weghalen, zou het duidelijk zijn: de bevolking, de vrouwen op kop, zijn voor ‘One baby’!
De Vlaamse inbreng op de namiddag kwam er van vzw Minder Mensen dat we in 2021 oprichtten onder leiding van Fons Jena, maar waar we al sinds 2018 regelmatig voor samenkwamen. Met een grote spandoek hielden we al tijdens de klimaatbetoging van 17/1/2019 onze eerste publieke actie. Van de voorstelling nu in Brussel onthield ik o.a. dat België maar 15% natuur meer heeft – vooral in de zuidelijke helft van het land met de Groene Long van de Ardennen – daar waar het Europees gemiddelde op 42% ligt.
Na deze voorstellingsronde van de organisaties was het aan dr. Jan van Weeren om een lezing te geven over ‘Human Welfare and Human Numbers’. Och ja: ondanks de afwezigheid van de Britten, werd er uiteraard heel de namiddag Engels gesproken… Zelf was ik aan het eind van de middag in mijn nopjes dat ik met een paar Franstalige landgenoten eindelijk ‘gewoon’ wat Frans kon praten. Merkwaardig hoe me dat nu aangenamer afgaat dan het Engels. En dan zeggen dat ik ooit het Frans haatte.
Even luisteren nu naar wat onze Nederlandse vriend ons in het Engels kwam uitleggen. Het belangrijkste inzicht dat hij wou overbrengen is dat we zelfs met een heel sobere levenswijze, met een heel beperkte voetafdruk per mens, toch nog de ecologische draagkracht van de aarde zouden overschrijden met onze huidige 8 miljard. Op het scherm was een wereldkaart te zien met daarop het beperkt aantal landen dat binnen zijn ecologische grenzen blijft. Onder andere de D.R. Congo behoort daartoe net zoals zowat heel Zuid-Amerika. De laatste stelregel die Jan naar voor schoof is deze: ‘No population growth if in overshoot’. Iets wat ik vroeger al benoemde als het streven naar ‘regionaal ecologisch demografische evenwichten’. Elke regio op de planeet mag maar door zoveel mensen bewoond worden als die regio min of meer zelf kan huisvesten, voeden en al het andere bieden wat een bevolking nodig heeft. Anders leeft men op kap van de andere regio’s. Wat het ‘globale noorden’ nu extreem erg doet op kap van het ‘globale zuiden’. Bijvoorbeeld door de kustwateren rondom Afrika leeg te vissen.
De Hongaar Gyula I. Simonyi kwam vervolgens vanuit zijn ervaring onder anderen begin jaren negentig in Thailand, in zijn lezing onder de titel ‘Family planning is the most effective climate protection’, toelichten hoe je campagnes best grappig maakt. Contraceptiva zoals condooms kan je introduceren met vrolijke slogans zoals ‘pleasure planning’ en ‘liberation of love and nature’. De grote vraag die mensen zich volgens Gyula meer moeten stellen, is deze: “Wil een kind wel verwekt worden?” “Kunnen wij dat kind alles ook bieden wat het nodig heeft.” Op mijn opmerking dat we moeten opletten dat niet alleen nog de rijken zich kinderen kunnen permitteren, antwoordde Gyula dat de meeste voorwaarden die hij stelt van niet-materiële aard zijn.
Ondertussen is het een feit dat ongeveer de helft van de zwangerschappen wereldwijd onbedoeld en een groot deel daarvan ongewenst is (‘An unseen crisis’ noemde UNFPA dat begin 2022). Elke dag worden er zo’n 100.000 kinderen geboren die niet ‘gepland’ werden en al te vaak ook niet gewenst zijn. Wat voor leven staat hen te wachten?
Gyula besprak het allemaal op een tegelijk lichtvoetige en toch ook warm gevoelige wijze, waarbij hij ook het boek ‘The crazy ape’ uit 1970 vermelde en er ons op wees dat we beter moeten beseffen hoe onze hersens te kort schieten om grote evoluties te begrijpen.
Het goede nieuws is dat er, zoals Michel Balieus stelt, een evolutie is naar 1 kind per vrouw. Het jammere dat internationale ontwikkelingsorganisaties bijna niets doen voor ‘family planning’. Als zij daar meer in zouden investeren zouden er enorme gezondheidswinsten voor moeders en kinderen geboekt worden. “Investeer in contraceptiva en bereken je winst inzake gezondheid” besloot Gyula.
Nadien was het de beurt aan de Zweedse Lucia Tamburino die via videoverbinding toelichting gaf bij bevindingen uit haar academisch werk. Zij doorprikte het volgende veel gehoorde verhaaltje: “Population growth is not a problem for climate change because population is mainly growing in poor countries, whose contribution to global emissions is negligible. Population growth is only a dangerous distraction from the real cause of emission increase: over-consumption in rich countries.”
Klopt niet want vele landen zitten tussen arm en rijk in. En uit die ‘tussen-landen’ komt een hoog percentage van de CO2-emissies en dat stijgt ook nog snel. Afrika in zijn geheel stoot met een bevolking die al dubbel zo groot is als die van Europa (1,4 miljard ten opzichte van 748 miljoen) ondertussen ook al veel CO2 uit. Denk daarbij ook bijvoorbeeld aan het werken met ‘houtskool’ waarbij bomen eerst opgestookt worden tot er een harde kern overblijft – de ‘houtskool’ – die dan naar de steden gebracht wordt om voor huishoudelijk verbruik verder opgebrand te worden.
Na de nogal lang uitgevallen uitleg die via de videoverbinding wat moeilijk om volgen was, trachtte Martin Rott in drie besluiten de namiddag samen te vatten:
1/ Laat ons kijken naar de Ecologische voetafdruk van 8 miljard mensen.
2/ Family planning is belangrijk om die te verminderen, voor welzijn van mens en planeet.
3/ Laten we het onderscheid rijke versus arme landen relativeren. Vele landen zitten tussenin.
“Zijn dit de drie besluiten die we kunnen trekken?” vroeg Martin zich af.
Nadien werd er door het 20-tal aanwezigen nog verder van gedachten gewisseld over diverse thema’s zoals dat van het stilzwijgen van de media over overbevolking en wat daarin allemaal kan meespelen. Vaak gaan de media de nadruk leggen op het economische en dan wordt de vergrijzing als probleem voorgesteld. Onze boodschap moet zijn: er is eerst en vooral een ecologisch probleem.
Overigens toont het geval van Japan dat een land én demografisch kan krimpen én economisch welvarend kan blijven. Mede door robotisering van veel werk. Nadat ik dat opgemerkt had, kon ik natuurlijk ook niet zwijgen over de brede waterproblematiek die zoveel urgenter is dan de voedselproblematiek. En dan is er nog de kwestie van hoe het kapitalisme zoals dat aangedreven wordt door het winststreven van beursgenoteerde bedrijven en aandeelhouders, altijd weer veel werkvolk en consumenten nodig heeft. Onze hoofdvijand zit daar, voegde ik aan het eind nog toe. Zodoende hoeven we van de massamedia die meestal in handen zijn van kapitalistische groepen, ook nooit veel te verwachten. We zullen zelf het publiek moeten bereiken.
Het slotwoord is voor onze Kempense vriend Michaël die toen hij iets vroeger vertrekken moest, de aanwezigen bedankte voor de fijne sfeer waarin er bijeengekomen werd, voor de grote kennis die in de groep aanwezig bleek en voor het hoog ethisch niveau van de gesprekken. Michaël zal daarbij misschien gedacht hebben aan het soort verwijten dat lieden zoals Maarten Boudry de wereld instuurt. Op Play4 bij de Tafel van Vier mocht Boudry recent nog beweren dat “mensen die bevolkingsgroei als iets negatiefs zien, misantroop/mensenhaters zijn” en dat “degenen die denken dat door minder kinderen te krijgen het klimaat gebaat is, oubollige mensen zijn die in de populistische ideeën hierover van de jaren 60 en 70 zijn blijven hangen.”
Boudry had zich op zaterdag 12 november in dat Brussels hotel stevig kunnen zien tegengesproken worden door zowel de mooie mix van oudstrijders zoals Jan, Michel en Gyula en jonge krachten zoals Fons, Katia, Michaël en de die namiddag ook bedrijvige Lionel enerzijds en anderzijds de continu geuite bezorgdheid om het lot van de toekomstige mensen en andere wezens op de planeet.
Fons Jena vatte het misschien achteraf nog het best samen door te spreken van een soort ‘Club van Rome’-gevoel. Hij schreef in een nabeschouwende mailing aan de leden van eurASP: “At a moment I even had a ‘Club of Rome’ feeling: a group of strange people gathering somewhere in a hotel discussing fundamental ideas and building something important.”
Hier werd inderdaad pionierswerk verricht maar ook in de Lage Landen zal nog veel water door Schelde, Maas en Rijn vloeien vooraleer dat effectief tot resultaten zal leiden.
Verslag: Jan-Pieter Everaerts; Foto’s: Lionel Artige
P.S. Op zondag 13/11 kreeg de open bijeenkomst van zaterdag een vervolg met een werkvergadering van eurASP. Met daarbij andermaal ‘intense discussies’.
Deze bijdrage betreft een herwerkte versie van een artikel dat eerder verscheen in het ezine De Groene Belg. Voor correspondentie: mediadoc.diva@skynet.be