Het brandende Midden-Oosten, de oorlog in Oekraïne, de Amerikaanse presidentsverkiezingen … Ze houden de media in de ban. Maar er gebeurt wereldwijd nog wel wat anders. Zo bracht het Mondiaal Magazine MO* ons begin oktober in herinnering, dat dit jaar de zogenaamde ‘groene Nobelprijs’ naar de Zuid-Afrikaanse milieuactiviste Nonhle Mbuthuma is gegaan. (Over haar straks meer.)
Cynisch in zekere zin want was het niet Alfred Nobel die rond 1867 door het uitvinden van het dynamiet de oorlogsvoering van het mensdom tegen de planeet in overdrive deed gaan ? Vanaf dan konden zelfs bergrotsen gedynamiteerd worden zoals dat onder andere in eigen land gebeurde bij de aanleg van de spoorlijn die je nu nog kan gebruiken tussen Luik en Eupen. Maar daar bleef het niet bij: dynamiet werd ook al snel gebruikt in de oorlogsvoering tussen mensen onderling, een oorlogsvoering die zich inmiddels zelfs naar de ruimte rond de aarde ‘ontwikkelde’. Nog geen echte ‘Star Wars’ maar het gaat al onaardig die richting uit.
Hedendaagse oorlogsvoering met allerlei soorten munitie – en dus niet langer met knotsen, bijlen, zwaarden … waarbij alleen menselijke tegenstanders geraakt worden – is haast per definitie ook ecologische oorlogsvoering. Bommen doden niet alleen mensen en vernielen niet enkel gebouwen maar ook heelder ‘habitats’/leefomgevingen van mensen, dieren en planten.
De ecologische kost van de 5 bekendste huidige oorlogen – in Oekraïne, Midden-Oosten, Soedan, Oost-Congo en Myanmar – is onbeschrijfelijk groot en de gruwel wordt met de dag erger zoals bleek in recente berichten over het vergiftigen door Poetins Rusland van een rivier in Oekraïne.
“Rusland zet nieuw wapen in tegen Oekraïne: “De stank was verschrikkelijk. Je kon nauwelijks ademen”. Aldus een titel bij Het Laatste Nieuws van 1/10/24: “Rusland lijkt een nieuw wapen in stelling gebracht te hebben tegen Oekraïne: ecocide. Volgens Kiev vergiftigde Moskou met opzet de belangrijke rivier de Seym, met verstrekkende gevolgen voor de natuur en risico’s voor de waterbevoorrading van miljoenen mensen.”
Volgens diensthoofd Serhi Zjoek van de ecologische inspectie van Tsjernihiv “heeft geen enkel organisme het overleefd. Dit is ongezien. Dit is de eerste volledig dode rivier van Europa.”
‘De aarde schreeuwt om hulp’: branden teisteren Zuid-Amerika
Ook zonder dat mensen onder elkaar oorlog voeren, is er op tal van plaatsen een oorlogsvoering tegen de planeet aan de gang. Zo ook in Zuid-Amerika. The Guardian titelde op 2 oktober: “Southern frontlines: Latin America and the Caribbean – ‘The Earth is crying out for help’: as fires decimate South America, smoke shrouds its skies”
Het bericht ging over de talloze aangestoken bosbranden die enorme gebieden in Ecuador, Paraguay, Peru, Brazilië en nog andere landen in vuur en vlam zetten. De redenen voor de brandstichtingen: bosgrond vrij maken voor vee, landbouw en illegale gewassen zoals coca, de plant die wordt gebruikt om cocaïne te maken. Alsook om gebieden vrij te maken voor de winning van grondstoffen en hun transport naar zeehavens aan de kusten van Brazilië en andere landen.
De rook van al die branden werd in een aantal gevallen zo erg dat vliegtuigen niet konden landen, scholen moesten sluiten en het aantal mensen toenam met ademhalingsklachten, migraine en oogontstekingen. En daar bleef het niet bij.
Zo zijn er sinds juli in Peru minstens 20 mensen omgekomen toen bosbranden tienduizenden hectares land in de Andes en het Amazonegebied verwoestten. Branden hebben 22 van de 24 regio’s in Peru getroffen.
De branden troffen ook de oostelijke laaglanden van Bolivia. Volgens cijfers van de overheid zijn er 4,6 miljoen hectare bos in het hele land afgebrand – een gebied groter dan Zwitserland. The Guardian vergat dan nog Chili te vermelden waar begin 2024 door bosbranden minstens 131 doden vielen.
Het Guardian-bericht eindigde met Marilene Penati, een gezondheidsverantwoordelijke in het Braziliaanse Porto Velho. Zij legde de link met de klimaatveranderingen en ziet die als “onderdeel van een wereldwijde crisis die om een dringende, gezamenlijke reactie vraagt.” “De aarde is ziek … de aarde schreeuwt om hulp,” waarschuwde ze in een met rook omhulde kliniek. “Maar we luisteren gewoon niet, toch?” voegde ze er aan toe, haar wanhoop uitend over de steeds rokeriger wordende situatie in Zuid-Amerika. “Ik voel me zo, zo verdrietig omdat we onze planeet pijn doen en we voor haar moeten zorgen – omdat we onszelf ombrengen.“
Al de bosbranden wereldwijd verergeren nog eens de klimaatontsporing zoals ook weer The Guardian op 3 oktober uit de doeken deed in het artikel “Wildfires are burning through humanity’s carbon budget, study shows”. “Forests around world being changed from carbon sinks into carbon sources, making it harder to slow global heating.”
De hoop dat de mensenwereld zich zou beteren door het inzicht dat de planeet grenzen heeft die niet overschreden mogen worden zonder het voortbestaan van het mensdom in gevaar te brengen – planetaire grenzen zoals die door het ‘Stockholm Resilience Institute’ in kaart gebracht werden – blijkt steeds meer ijdele hoop. In september 2024 berichtte The Guardian dat wellicht al een zevende van de negen grenzen – die van de verzuring van de oceanen – overschreden werd. Voor kortstondig geldgewin hakken overal op de planeet mensen met zoveel technologisch, chemisch en nog ander geweld op de aarde in, dat heelder eco-systemen en ook het wereldklimaat verstoord zijn geraakt.
Verwoestende orkanen, vernielende overstromingen
Al de verstoringen verergeren nog eens de gevolgen van de klimaatontsporing. Zo werden eind september 2024 in de Verenigde Staten de zuidoostelijke deelstaten South Carolina, Georgia, Virginia, Tennessee en North Carolina zwaar getroffen door de orkaan Helene met onder andere grote overstromingen tot gevolg. De VRT meldde op 3 oktober dat er “in totaal minstens 150 doden vielen. Duizenden mensen zijn vermist, miljoenen mensen zitten nog zonder stroom, water of telefoonverbinding.” Maar volgens The Guardian die dag vielen er meer dan 200 doden. “One of deadliest storms in US history.” Doordat de ravage zo omvangrijk is, is Helene nu een strijdpunt in de campagne tussen Kamala Harris en Donald Trump.
De overstromingen van 2021 in eigen land in de regio Verviers-Pepinster en net over de grens ook in Duitsland waar bijvoorbeeld het historische Bad Münstereifel zwaar getroffen werd, kregen zomer 2024 navolging meer oostwaarts waar onder andere Polen, Oostenrijk en Roemenië het gelag betaalden. Gigantische bosbranden zagen we de jongste jaren niet alleen in Zuid-Amerika maar op elk continent, tot zelfs in Siberië.
Hittegolven maakten het leven in onder andere Pakistan en India bij momenten tot een regelrechte hel en ondertussen sterven ook de oceanen – de broedkamers van het leven op aarde – verder af door vervuiling, verzuring, overbevissing enzoverder.
De politici staan erbij, kijken ernaar en nemen maatregelen die vaak al te halfslachtig zijn en niet zelden tegengewerkt worden door ander overheidsbeleid zoals de blijvende steun aan de fossiele industrie. Zelfs de katholieke kerk die zich zo graag een groen kleedje aanmeet, blijft investeren in fossiele bedrijven met het argument van op die manier in gesprek te blijven met de fossiele bedrijven.
Voorlopig blijven we in Europa nog bespaard van het ergste, maar vergeet niet dat we hier continu vervuilde lucht inademen zoals bleek in een doorverwijzing in het Waals Weekblad van 20 september naar een bericht in The Guardian die een kaart bracht over de luchtverontreiniging in Europa. Van ‘het middelste deel van Europa’ licht alleen het oosten van België (met zijn groene Ardennen en Hoge Venen) wat lichter op. Om nog echt propere lucht te kunnen inademen moet je al naar de Scandinavische landen. Ga het kaartje maar eens bekijken bij de Guardian.
Het Waals Weekblad commentarieerde: “De interactieve kaart, waarin je heel ver kunt zoomen, is gebaseerd op microgrammen fijnstof type PM2,5/m2. Dat zijn kleine deeltjes die meestal ontstaan door verbranding van fossiele brandstoffen; ze kunnen via de longen in het bloed komen. De lucht in Wallonië lijkt nog mee te vallen maar de WHO acht 5 mg/m2 aanvaardbaar en dat niveau vind je hier, inzoomend op de kaart, alleen nog maar in Butgenbach en Bullange, bij de Duitse grens.”
Bedreigd verzet
En waar blijven ‘de vredestroepen’ die de ecologische oorlogsvoering tegen medemens, mededier, medeplant en onze moederplaneet een halt kunnen toe roepen? De echte strijders dan, niet degenen die de problemen nog meer verergeren door maar actieloos te blijven vergaderen en/of te blijven de goegemeente blaasjes wijsmaken over wat het beleid of de technologie allemaal zal verbeteren …
Het zijn burgers zoals georganiseerd in Extinction Rebellion, Greenpeace en Sea Shepherd die momenteel een wanhopige strijd voeren, daarbij vaak nog gecriminaliseerd door de onveiligheidsdiensten van politie en justitie die als puntje bij paaltje komt vooral ten dienste staan van het kapitalistische systeem met zijn geldmachten en hun exploitatie-logica gericht op korte termijn-winstbejag.
Over één zo’n echte strijdster – Nonhle Mbuthuma – ging het al vermelde, van IPS (Inter Press Service) overgenomen bericht van 3 oktober 2024 bij MO*: “Milieuactivisten in de frontlinie: ‘Wanneer stopt onrecht in naam van ontwikkeling?’”
Vatten we dat bericht even samen. Het begon over de wedloop op Afrika’s bodemrijkdommen. “Volgens het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP) bezit Afrika 30 procent van alle minerale reserves ter wereld, 8 procent van het aardgas en 12 procent van de olie. Het bezit ook 40 procent van al het goud van de wereld, tot 90 procent van het chroom en platina en grote voorraden kobalt, diamanten en uranium.”
Om aan al die grondstoffen te komen, gaan multinationals over lijken. Toch moeten ze soms bakzeil halen. Zo nam de Zuid-Afrikaanse Nonhle Mbuthuma het met succes op tegen oliegigant Shell. Ze blokkeerde Shells plannen om de kusten van de ‘Wild Coast’ aan de Oost-Kaap te exploreren. Ondanks doodsbedreigingen weigerde Mbuthuma op te geven. In april 2024 won ze de Goldman Prize (ook wel de ‘Groene Nobelprijs’ genoemd).
Maar opkomen voor het leefmilieu is gevaarlijk. Zo blijkt uit een recent rapport van de ngo Global Witness. In 2023 werden 196 land- en milieuactivisten vermoord. De meesten van hen in Colombia maar ook inheemse bevolkingsgroepen in Brazilië, Mexico en Honduras waren vaak het doelwit van bedrijfsgeweld.
Nog volgens Global Witness werden sinds 2012 wereldwijd 2.106 milieuactivisten vermoord. Naast Latijns-Amerika blijkt ook Afrika erg gevaarlijk, met 116 geregistreerde moorden tussen 2012 en 2023. De inzet is volgens het IPS-bericht altijd een botsing tussen zogenaamde ‘ontwikkelingsprojecten’ in een gebied en het duurzame behoud ervan.
Schokkend is de veelvoorkomende straffeloosheid. Als er al iemand veroordeeld raakt, meestal huurmoordenaars. De opdrachtgevers gaan vrijuit. Vooral de mijnindustrie is berucht vanwege het geweld. “De sector werd in 2023 in verband gebracht met het hoogste aantal moorden op activisten wereldwijd. In het grondstoffenrijke Congo werden tussen 2015 en 2020 meer dan 50 milieuactivisten gedood.” Velen van hen in conflicten over mijnbouw en houtkap.
“‘We vechten voor de toekomst van Afrika en voor onze kinderen”, stelt Mbuthuma. “De strijd voor milieurechtvaardigheid gaat niet alleen over het beschermen van land en biodiversiteit; het gaat over het veiligstellen van de rechten en de toekomst van de mensen die afhankelijk zijn van deze hulpbronnen.”
Nood aan krimp op alle vlakken
Laten we ons niet al te goedkoop een goed geweten aanschaffen door individuele helden en heldinnen te eren en prijzen te schenken. Er is gezien de hoogdringendheid en de wereldwijde omvang van de ecologische problemen, veel meer nodig.
Aan het eind van zijn BBC-Horizon-documentaire ‘How many people can live on Planet Earth ?’ (2009, 58 min. ) – hier nog gratis te zien – besloot BBC-anker David Attenborough die in zijn decennialange carrière als natuurfilmer de natuurlijke wereld overal ter wereld heeft zien achteruitgaan – dat er op 3 terreinen gewerkt moet worden: betere technologie, minder consumptie (-verspilling) én minder consumenten, minder mensen. Daar kan je nog aan toevoegen dat er een andere economische ordening nodig is dan de kapitalistische waarin geldmachten het voor het zeggen hebben. Maar tegenwoordig kunnen veel mensen zich beter het einde van het leven op aarde voorstellen dan het einde van het kapitalisme. En een groot deel van de bevolking heeft ook al te veel baat bij de huidige kapitalistische gang van zaken.
Nochtans kan het kapitalisme daadwerkelijk op de knieën gekregen worden. Niet door nog te hopen op communistisch omwentelingen die vaak nog meer miserie voortbrachten, ook ecologisch. Wel door het kapitalisme zijn belangrijkste grondstof te ontzeggen: minder werkkrachten, minder consumenten en zo ook minder ‘kanonnenvoer’. Iemand die dat als geen ander begrijpt, is de Russische oorlogsvoerder Poetin. Zijn regime bleek het in september 2024 in Rusland zelfs strafbaar te willen maken om nog maar te pleiten voor kindvrije gezinnen ! Rusland wil promotie van “kindvrije levensstijl” verbieden: “Een warm en groot gezin is de basis van een sterke staat” | Buitenland | hln.be
De druk die de huidige meer dan 8 miljard mensen op de planeet leggen – en ons aantal stijgt zeker nog tot 10 miljard – is overigens reeds zo sterk dat met name door de wereldwijde huisvestingsproblemen, de meeste gezinnen minder kinderen maken en veel landen reeds onder het vervangingsniveau gezakt zijn. Maar in landen zoals Pakistan en India (1,45 miljard nu; 1,7 miljard rond 2070) en op het Afrikaanse continent blijft de groei groot. Afrika gaat van de huidige 1,5 miljard naar ongeveer 4,2 miljard mensen in 2100. Typisch is daarbij ook de grotere verstedelijking waardoor mensen nog meer van hun natuurlijke omgeving afgesloten en vervreemd raken.
Wie in Europa iets over de Afrikaanse bevolkingsgroei wil zeggen krijgt vaak allerlei verwijten naar het hoofd geslingerd, alsof met name Afrika’s vrouwen en kinderen met een verdere bevolkingstoename gediend zouden zijn. Op 22 september 2024 verraste de Nederlandse krant Trouw met deze titel: “Afrikaanse landen willen walvissen vangen tegen de voedselcrisis. ‘Dit is onzinnig en gevaarijk’”.
Terwijl de Japanse autoriteiten momenteel walvisverdediger Paul Watson (Sea Shepherd) via zijn arrestatie in Groenland in handen proberen te krijgen, en het de Japanse overheid vooral te doen is om commercieel gewin, willen de overheden van 13 Afrikaanse landen de walvisvangst benutten voor de voedselcrisis op het continent.
Onder de dertien o.a. Ivoorkust, Senegal en Ghana. “De dertien beroepen zich in hun resolutie op de voedselcrisis in hun landen. Nu ze te lijden hebben onder teruglopende visvangsten, kan walvisvlees een alternatieve voedselbron zijn.”
De Nederlandse bioloog Wim Mullié zag echter de hand van Japan achter het optreden van de dertien. Wereldwijd is er een ban op walvisjacht sinds 1982 maar landen zoals Noorwegen, IJsland en Japan houden zich niet aan die ban.
Voor Mullié is “het pleidooi voor consumptie van walvisvlees gevaarlijk want vaak zitten er te grote hoeveelheden methylkwik in het walvisvlees. Aan de top van de voedselketen verzamelen vooral tandwalvissen veel kwik in hun lijf. Dat kwik komt onder andere in het milieu door goudwinning. Bewezen is dat de consumptie van besmet walvisvlees de hersenontwikkeling van ongeboren kinderen aantast.”
Of hoe het mensdom zich langs alle kanten aan het vastrijden is in de puinhoop die het te land, op zee en in de lucht aan het aanrichten is. Vandaar dat misschien wel dit het belangrijkste argument is om nog door te gaan met mensen bij te maken: bespaar die sukkelaars al het LEED dat op de volgende generaties afkomt. Door mensen veroorzaakt leed zoals we dat nu al dagelijks uit enkele van de vele oorlogshaarden op onze beeldschermen te zien krijgen. Nog meer leed door wat het ontsporende klimaat en de kelderende biodiversiteit veroorzaken zullen.
Voor 8, voor 10 miljard mensen is er echt geen leefbare toekomst op Aarde. Met enkele honderden miljoenen Sapiensen die bovendien veel vreedzamer en minder spilzuchtig moeten leren leven én die nog eeuwen puin zullen moeten ruimen, kan onze soort het misschien wel nog wat leefbaar houden. Misschien.
Door Japanse autoriteiten vervolgde walvisverdediger Paul Watson blijft nog drie weken in Groenlandse gevangenis
Een van de bekendste juridische veldslagen wordt momenteel geleverd rond de arrestatie van Paul Watson in Groenland en dat op vraag van de Japanse autoriteiten die de criminele walvisvangst willen blijven doorzetten, walvisvangst die zoals bekend waar maar mogelijk door de schepen van het door Watson gestichte Sea Shepherd gehinderd en verhinderd wordt.
Bij Le Monde berichtte Guillaume Delacroix op 2 oktober dat ook Paul Watsons derde verzoek om vrijlating, ingediend door zijn advocaten, op woensdag 2/10 werd afgewezen door de rechtbank in Nuuk, de hoofdstad van Groenland, waar de Canadese verdediger van de mariene biodiversiteit sinds 21 juli gevangen zit. De plaatselijke justitie is van mening dat hij nog drie weken achter de tralies moet blijven, tot 23 oktober, om zijn aanwezigheid te verzekeren in het kader van het door Japan gevraagde uitleveringsbesluit aan Denemarken, waar Groenland deel van uitmaakt.
Watsons advocaten noemden de verlenging van de gevangenisstraf “disproportioneel”. De 73-jarige Watson is volgens hen het slachtoffer van een “verzonnen” affaire. “De Deense autoriteiten moeten beseffen dat zijn detentie en mogelijke uitlevering illegaal zijn. Er bestaat een schokkende discrepantie tussen waar Watson van wordt beschuldigd en waaraan hij wordt blootgesteld. In Japan zou hij zijn dagen in de gevangenis beëindigen wegens feiten die niet hebben plaatsgevonden, omdat dit land niet de basisgaranties biedt die nodig zijn voor een eerlijk proces ”, stelde advocaat François Zimeray.
Jan-Pieter Everaerts (met dank aan Pascal Versavel)